تعریف عقد مساقات و شرایط آن
ارسال شده توسط وکیل پایه یک دادگستری در ۱۴۰۱-۰۷-۲۸
یکی از انواع عقود عقد مساقات که در مطالب قبلی به آن اشاره کردیم. در این مطلب بهترین وکیل حضانت در اصفهان به تعریف عقد مساقات و شرایط آن میپردازد. و اطلاعات جامع و کاملی را در اختیارتان قرار خواهد داد.
عقد مُساقات (به عربی: عقد المساقاه) یکی از عقود معین در فقه اسلامی است که به منظور بهره‌برداری از باغات و درختان مثمر منعقد میشود. در این عقد، صاحب باغ (مالک) با عامل (مساقات‌کار) توافق میکند که عامل در مقابل دریافت سهمی معین از محصول باغ، به آبیاری، مراقبت و انجام سایر امور مربوط به باغ بپردازد. به عبارت دیگر، مُساقات نوعی مشارکت در سود حاصل از باغ است که در آن، کار از یک طرف (عامل) و زمین و اصل درختان از طرف دیگر (مالک) تامین میشود.
تعریف عقد مساقات
یکی از انواع عقود معین عقد مساقات است. که یکی از عقود مهم در زمینه امور کشاورزی است. حال که باید به تعریف عقد مساقات بپردازیم. بهتر است در ابتدا معنای واژه مساقات را بدانیم. مساقات به معنای آبیاری است. و در اصطلاح حقوقی به معنای کشت کردن و آبیاری به صورت شراکتی بین صاحب باغ و باغبان است. در واقع در این عقد، عامل متعهد می شود که از باغ و درختان مالک حفاظت و نگهداری کند و در مقابل این عمل خویش در ثمره درختان باغ به نسبت معینی شریک شود.
طرفین معامله در عقد باید چه ویژگی داشته باشند؟
در هر عقد و معامله‌ای، طرفین (یعنی کسانی که قرارداد را منعقد می‌کنند) باید دارای یک سری ویژگی‌ها و شرایط اساسی باشند تا آن عقد به طور صحیح و قانونی شکل بگیرد و آثار حقوقی خود را به دنبال داشته باشد. این ویژگی‌ها در حقوق و فقه اسلامی به طور مفصل مورد بحث قرار گرفته‌اند و به طور کلی عبارتند از:
۱. اهلیت:
اهلیت به معنای شایستگی و توانایی قانونی شخص برای دارا شدن حق و تکلیف و همچنین اجرای حقوق و تکالیف خود است. اهلیت بر دو نوع است:
- اهلیت تمتع: عبارت است از شایستگی شخص برای دارا شدن حقوق مدنی. به موجب قانون، هر انسانی از بدو تولد تا زمان مرگ، دارای اهلیت تمتع است و می‌تواند صاحب حق و تکلیف شود.
- اهلیت استیفا: عبارت است از توانایی شخص برای اعمال حقوق و انجام تکالیف قانونی خود به طور مستقل. برای داشتن اهلیت استیفا، شخص باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- بلوغ (رُشد جسمی و جنسی): در فقه امامیه، سن بلوغ برای پسران ۱۵ سال تمام قمری و برای دختران ۹ سال تمام قمری است. در قانون مدنی ایران، سن بلوغ به عنوان یکی از امارات رُشد در نظر گرفته میشود (ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی).
- عقل: شخص باید دارای قوه تمییز و درک باشد و بتواند سود و زیان معاملات خود را تشخیص دهد. افراد مجنون و فاقد عقل، اهلیت استیفا ندارند.
- رُشد (عدم سفه): شخص باید دارای توانایی اداره اموال و انجام معاملات به نحو عاقلانه باشد و از تبذیر و صرف اموال در امور غیرعقلایی خودداری کند. افراد سفیه، اهلیت استیفای کامل ندارند و معاملات مالی آنها نیازمند تنفیذ ولی یا قیم است.
۲. قصد و رضا:
طرفین معامله باید دارای قصد انشاء (اراده جدی برای ایجاد عقد) و رضایت کامل به مفاد آن باشند. معامله‌ای که از روی اجبار، اکراه، اشتباه اساسی یا تدلیس (فریب) واقع شود، فاقد رضا بوده و غیرنافذ یا باطل است.
۳. معلوم و معین بودن طرفین:
به گفته بهترین وکیل حضانت در اصفهان طرفین معامله باید به طور واضح و مشخص معلوم و معین باشند تا هیچگونه ابهامی در هویت آنها وجود نداشته باشد. ذکر نام، نام خانوادگی، مشخصات شناسایی و در صورت لزوم اقامتگاه آنها در قرارداد ضروری است. در معاملات با اشخاص حقوقی، ذکر نام شرکت، شماره ثبت، نشانی و مشخصات صاحبان امضای مجاز الزامی است.
۴. مشروعیت طرفین برای انجام معامله:
طرفین نباید از انجام معامله منع قانونی داشته باشند. به عنوان مثال، اشخاص محجور (صغیر غیررشید، سفیه، مجنون) جز در موارد استثنایی و با اذن ولی یا قیم، نمی‌توانند به طور مستقل معامله کنند. همچنین، ممکن است قانون به دلایل خاصی، برخی افراد را از انجام معاملات معین منع کرده باشد.
به طور خلاصه، طرفین معامله باید:
-
- اهلیت داشته باشند: بالغ، عاقل و رشید باشند (برای اهلیت استیفا).
- دارای قصد و رضای کامل باشند: اراده جدی برای انجام معامله داشته و به مفاد آن راضی باشند.
- معلوم و معین باشند: هویت آنها به طور واضح مشخص باشد.
- از نظر قانونی برای انجام آن معامله منع نشده باشند.
شرایط عقد مساقات
حال که تعریف عقد مساقات را مطالعه کردید. باید بدانید که عقد مساقات شرایطی دارد. که در ادامه بهترین وکیل حقوقی در اصفهان به آن میپردازد.
- مساقات شامل کاشتن درخت و گیاه نمیشود. و فقط حفاظت و نگهداری از درختان و گیاهان را شامل میشود.
- در عقد مساقات فرد وظیفه حفظ و نگهداری از درخت، بوته مواردی که ریشه ثابت دارند و همچنین میوه، گل یا برگ آنها بعنوان محصول برداشت می گردد، خواهد داشت. ( مثل درختان میوه یا بوته های گل)
- حق الزحمه در عقد مساقات بر اساس سهم مشاعی از محصول می باشد. تعیین مبلغ برای حق الزحمه با عقد مساقات مغایرت دارد. اما می توان شرط کرد که علاوه بر محصول و سهم مشاعی، مبلغی هم دریافت گردد.
- در صورتی که عامل در حفظ و نگهداری از باغ کوتاهی نکند و طبق آنچه عرف است به تعهد خود پایبند باشد. از این رو اگر محصولات باغ کم شود یا آسیب ببیند. عما هیچ مسئولیتی نخواهد داشت. اما اگر در تعهد خود در جهت حفظ و نگهداری از باغ کوتاهی کند و به وظایف خود به درستی عمل نکند باید خسارت وارده به مالک را بپردازد.
- برای انتقال امتیاز قرارداد مزارعه، عامل باید یا اذن از مالک بوسیله قید در قرارداد داشته باشد یا رضایت مالک را داشته باشد.
مواردی که باعث باطل شدن عقد میشود
در عقد مساقات باید مدت زمان معین بر اساس نوع میوه و زمانی که برداشت می گردد تعیین شود. در غیر اینصورت عقد باطل است. همچنین اگر معین شود که همه ی محصول باغ به عامل یا مالک تعلق گیرد در این صورت نیز عقد صحیح نیست.
عقد زمانی باطل میشود که یکی از شرایط اساسی صحت آن وجود نداشته باشد. بطلان عقد به این معناست که از ابتدا هیچ اثر حقوقی بر آن مترتب نمیشود و گویی اصلاً منعقد نشده است. موارد کلی که باعث بطلان عقد می‌شوند عبارتند از:
۱. فقدان قصد:
اگر طرفین یا یکی از آنها قصد انشاء معامله (اراده جدی برای ایجاد عقد) را نداشته باشند، عقد باطل است. برای مثال:
- معامله از روی شوخی یا تعارف: اگر طرفین به طور جدی قصد انجام معامله را نداشته باشند.
- معامله در حالت خواب یا بیهوشی: در این حالات، شخص فاقد اراده آگاهانه است.
۲. فقدان رضا (در موارد اکراه و اشتباه اساسی):
اگرچه در برخی موارد فقدان رضا منجر به عدم نفوذ عقد میشود (مانند معامله فضولی)، اما در موارد زیر، فقدان رضا به حدی جدی است که موجب بطلان عقد می‌گردد:
- اکراه شدید: اکراهی که عادتاً غیر قابل تحمل باشد و اراده شخص را سلب کند. در این حالت، گفته میشود که شخص قصد انشاء دارد اما رضای آزادانه ندارد و برخی حقوقدانان معتقدند در اکراه شدید، قصد نیز مخدوش میشود.
- اشتباه در نفس موضوع معامله: اشتباهی که مربوط به ماهیت و ذات مورد معامله باشد، به گونه‌ای که اگر این اشتباه نبود، شخص اقدام به انعقاد عقد نمی‌کرد. برای مثال، خریدن یک شیء به تصور اینکه اصل است، در حالی که بدل است.
۳. عدم اهلیت طرفین:
از نظر بهترین وکیل حضانت در اصفهان اگر یکی از طرفین یا هر دوی آنها فاقد اهلیت قانونی برای انجام معامله باشند، عقد باطل است. موارد عدم اهلیت عبارتند از:
- جنون: فرد مجنون به دلیل فقدان عقل، اهلیت استیفا ندارد و معاملات او باطل است.
- صغر غیر ممیز: کودک غیر ممیز (کسی که قوه تشخیص سود و زیان را ندارد) اهلیت استیفا ندارد و معاملات او باطل است.
۴. نامشروع بودن جهت معامله:
اگر جهت (انگیزه اصلی که طرفین بر اساس آن اقدام به انعقاد عقد می‌کنند و در قرارداد تصریح شده باشد) معامله نامشروع باشد و این نامشروعیت در عقد تصریح شده باشد یا از اوضاع و احوال مسلم باشد، عقد باطل است. برای مثال، اجاره دادن خانه برای قمارخانه.
۵. معلوم و معین نبودن موضوع معامله به نحو اساسی:
اگر موضوع معامله به اندازه‌ای مبهم و نامعلوم باشد که امکان تعیین و تسلیم آن وجود نداشته باشد یا ابهام در ماهیت آن به حدی باشد که عقد را غیرقابل اجرا کند، عقد باطل است. برای مثال، فروش “یکی از ماشین‌هایم” بدون تعیین اینکه کدام ماشین مد نظر است.
۶. عدم وجود مشروعیت قانونی برای موضوع معامله:
اگر موضوع معامله ذاتاً غیرقانونی یا مخالف صریح قانون باشد، عقد باطل است. برای مثال، خرید و فروش مواد مخدر یا اعضای بدن (در موارد غیرمجاز).
۷. فقدان شرایط شکلی مقرر در قانون (در عقود تشریفاتی):
در برخی از عقود، قانون برای صحت آنها شکل خاصی را مقرر کرده است (عقود تشریفاتی). عدم رعایت این شکل قانونی موجب بطلان عقد میشود. برای مثال، عدم تنظیم سند رسمی برای بیع اموال غیرمنقول در برخی موارد.
۸. بطلان به موجب نص صریح قانون:
در برخی موارد، قانون به صراحت اعلام میکند که عقد معینی باطل است، حتی اگر برخی از شرایط عمومی صحت عقد وجود داشته باشد. برای مثال، معاملات ربوی در برخی موارد.
درصورت باطل شدن عقد مساقات به دلایل فوق چی میشود؟
همه محصول باغ برای مالک میشود. و عامل هیچ سهم مشاعی از محصولات باغ نخواهد داشت. بهترین وکیل حضانت در اصفهان بیان میکند. مالک باید با توجه به عرف اجرت المثل و حق الزحمه عامل را بپردازد.
تفاوت عقد مساقات و عقد مزارعه
عامل در مساقات، نمی تواند بدون اجازه مالک، عقد را به دیگری واگذار کرده یا شریک کند؛ اما در مزارعه، عامل می تواند اجیر گرفته یا با دیگری شریک شود ولی برای انتقال مزارعه به دیگری ، رضایت مالک زمین لازم است . از دیگر تفاوت ها میتوان به زمین کشت در عقد مزارعه اشاره کرد. در عقد مزارعه، زمین برای کشت و زراعت در اختیار عامل قرار می گیرد اما در مساقات، عامل از درختان باغ نگهداری می کند. یکی دیگر از تفاوت ها طبق آنچه از تعریف عقد مساقات دریافت کردیم. این است که اگر عقد مساقات باطل شود محصول برای مالک باغ است و عامل فقط اجرت المثل دریاف میکند. اما در عقد مزارعه محصول برای صاحب زر است چه مالک باشد و چه عامل تفاوتی ندارد.